«OΤΑΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΑ ΤΟΝ ΠΡΟΜΗΘΕΑ»
Το τελευταίο διάστημα, λόγος πολύς γίνεται για τις συνθήκες κράτησης στα σωφρονιστικά καταστήματα στην Ελλάδα. Συνέβησαν πολλά και δυστυχώ ς δυσάρεστα γεγονότα , ενώ η κοινή γνώμη διχάστηκε με τα όσα συζητήθηκαν για το θέμα αυτό. Οι εικόνες ντοκουμέντα από τα αναρρωτήρια των φυλακών, μας εξανάγκασαν να στρέψουμε τη ματιά μας πάνω στο θέμα ,με τελευταίο συμβάν , τη δολοφονία του φύλακα και στη συνέχεια του κρατουμένου που διέπραξε το αρχικό έγκλημα. Ήρθαν στην επιφάνεια στοιχεία, που πιθανόν να είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Οι απόψεις διίστανται για το θέμα,αλλά το σήμείο που θα ήθελα να σταθούμε, είναι η δυσκολία διαχείρισης του προβλήματος από τη πολιτεία. Τόσο για τις συνθήκες κράτησης , όσο και για τις αντικειμενικές δυσκολίες που αναδύονται σε επίπεδο αντιμετώπισης του από πλευράς σωφρονιστικών υπαλλήλων. Η καταστολή είναι η παραδοσιακά εφαρμόσιμη μέθοδος στην εργαλειοθήκη των φυλάκων , χωρίς όμως να έχει φροντίσει ιδιαίτερα ο κεντρικός μηχανισμός να εμπλουτίσει τις προσφερόμενες δυνατότητες και γνώσεις των ανθρώπων αυτών ,όπου αντίστοιχα καλούνται καθημερινά να αντιμετωπίσουν οριακές καταστάσεις , όταν στις Ελληνικές φυλακές κρατούνται σήμερα 14.500 άνθρωποι ,ενώ η φέρουσα ικανότητα των κτηρίων είναι για 9.000 κρατουμένους. Πέραν της καταστολής με βία, υπάρχει στη διάθεση αυτού του μηχανισμού και η ψυχιατρική. Η χορήγηση φαρμάκων μέσα στις φυλακές, αποτελεί τη πλέον διαδεδομένη μέθοδο αντιμετώπισης της τοξικομανίας , αρκετά δημοφιλής και από πλευράς των κρατουμένων. Μια άλλη παράμετρος είναι το πολιπολιτισμικό στοιχείο . Πολλές και διαφορετικές κουλτούρες συνυπάρχουν σε ένα περιβάλλον μηδενικά προετοιμασμένο για τέτοιου είδους θέματα. Αντιλαμβανόμαστε ότι τα παραπάνω για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά ,απαιτούν εντελεχή σχεδιασμό και μελέτη. Τα παραδείγματα από τις χώρες του Βορρά ίσως μας οδηγούσαν κυρίως στην κατανόηση της βαθύτερης έννοιας του σωφρονισμού και της ευθύνης απέναντι στην κοινωνία και την Δημοκρατία.
Ωστόσο παρατηρώντας το σύστημα προσεκτικότερα ,θα διαπιστώσουμε ότι σε αυτό το δαιδαλώδη μηχανισμό υπάρχουν στοιχεία που δεν υπάγονται στο ευρύτερο πεδίο της στέρησης της ελευθερίας, αλλά αναπτύσουν δραστηριότητα αποτελεσματικά επί σειρά ετών έως σήμερα μέσα στις φυλακές. Ο λόγος για το πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ-ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ.
Ο μύθος του Προμηθέα λέει ότι ,έφερε το φώς στους ανθρώπους ..είπε ο Λάμπρος , μέλος του προγράμματος αποφυλακισμένων του ΚΕΘΕΑ- ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ. « Ξεκίνησα τα ναρκωτικά από τα 15 μου. Μετά ήρθαν οι συμμορίες, οι κλοπές ..χωρίς να το καταλάβω μπήκα στη φυλακή. Ήμουν ο δεύτερος από τη παρέα. Εκεί βρήκα πολλούς γνωστούς, η μισή φυλακή ήταν φίλοι μου. Ήμουν 20 χρονών τότε , δεν φοβήθηκα όμως..μου άρεσε κιόλας. Ναρκωτικά φούλ. Εμείς τα βάζαμε μέσα , παράνομα. Βγήκα από τη φυλακή και ξαναμπήκα άλλες τέσσερις φορές. Με τα ναρκωτικά μπαίνεις σε ένα ύπνο. Όταν ξύπναγα έλεγα δεν θα το ξανακάνω. Σαν συνήθεια μου μπήκε όμως ..μετά είναι οι φίλοι , που σε οδηγούν πάλι στην ίδια κατάσταση. Τον ΠΡΟΜΗΘΕΑ τον συνάντησα από ένα φίλο, πήγα για το χαρτί της τοξικομανίας, για να μειωθεί η ποινή. Μετά κατάλαβα ότι αν δεν προσπαθήσω κανένα χαρτί δεν μπορεί να με σώσει. Πρώτη φορά προσπαθώ με πείσμα και ειλικρίνεια. Είμαι εδώ 11 μήνες. Στη φυλακή ξέρεις από που θα τη βρείς.. στη κοινωνία όχι.»
Για το Νίκο Δ. η φυλακή ήταν φόβος. « 25 χρόνια στη χρήση, όταν μπήκα στη φυλακή όμως φοβόμουνα. Κουμπούρια ,μαχαίρια..Ένας ισοβίτης μου είπε μια φορά –μια συγχώνευση είσαι, θα σε σκοτώσω και δεν θα φάω ούτε μια μέρα παραπάνω- Τους πρώτους τρείς μήνες μόνο στο κελί καθόμουν. Για το χαρτί ήρθα και εγώ.. στην αρχή ήταν διαφορετικά ,με τον καιρό όμως άρχισα να απορροφώ τα πάντα από το πρόγραμμα, είχε πολύ ενδιαφέρον και το ακολούθησα..δεν ήθελα άλλο να είμαι στην παρανομία. Έκανα τα πάντα για να τελειώσω από τη φυλακή , ήμουν τυπικός, δούλευα και δεν ήθελα να γνωρίσω κανέναν .Στο τέλος βγήκα με διακοπή ποινής. Ήμουν σε άδεια όταν με πήραν τηλέφωνο και μου είπαν να πάω να πάρω τα χαρτιά μου, γιατί βγαίνω από τη φυλακή και μπαίνω στο πρόγραμμα του ΠΡΟΜΗΘΕΑ.. Είχα απογοητευθεί από το σύστημα.. για μικρό – ποσότητες ακούει κανείς 7 χρόνια φυλακή.. Γύρω μου δεν άλλαξε τίποτα.. Εγώ άλλαξα. Όταν βλέπω παλιούς γνωστούς από τη χρήση, λέω στον εαυτό μου.. Έτσι ήσουν και εσύ πριν 3 χρόνια .Έχω αλλάξει τρόπο ζωής πια.»
Η κατερίνα όταν μπήκε στις φυλακές Κορυδαλού ήταν 5 μηνών έγκυος . «Στην αρχή δεν είχαν καταλάβει ότι είμαι έγκυος. Μπήκα για λίγο στην απομόνωση και μετά με ανέβασαν στο αναρρωτήριο. Έπερνα και φάρμακα γιατί είχα πρόβλημα με τη χρήση. Δεν μπορούσα να βγώ έξω.. μετά από ένα μήνα με έβγαλαν. Με κρατούσαν μέσα μ ε το πρόσχημα της προσταστασίας από τους καυγάδες, να μην με χτυπήσουν στη κοιλιά. Ηρθε ο εισαγγελλέας και τότε με έβγαλαν για λίγο. Είχαμε ένα μικρό χώρο να κινηθούμε.. το αναρρωτήριο και ένα διάδρομο.. Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ήρθε μετά τη γέννα. Όταν μπήκα στη κοινότητα είχα δικαστήρια πάλι και εντάλματα.. είχα κουραστεί και ήμουν στριμωγμένη από όλες τις πλευρές, κάτι έπρεπε να κάνω. Ήμουν 30 χρονών τότε..»
Ο Μανώλης τα ναρκωτικά τα γνώρισε από το οικογενειακό του περιβάλλον. « Ποτέ δεν συνειδητοποίησα σε τι κίνδυνο μπορούν να με βάλουν. Κανείς δεν μου το είχε πεί.Πολλά χρόνια πίστευα ότι δεν είμαι εξαρτημένος. Με την ηρωϊνη άλλαξα..έπινα και αρρώστησα. Τη πρώτη φορά που μπήκα φυλακή έκανα πολλές γωριμίες . Βγήκα και ήμουν συνειδητοποιήμενος ότι θα συνεχίσω να κάνω αυτό που έκανα.Έτσι ξαναμπήκα μέσα. Πήγα στο κατάστημα της Κασσανδρας και στα Διαβατά. Υπήρχαν ναρκωτικά και νταλαβέρια. Όποιος μπαίνει μέσα κοιτά να βρεί μια ομάδα ,να ανήκει κάπου για να νοιώθει ασφάλεια,με όποιο αντάλλαγμα. Τίποτα δεν είναι δωρεάν . Μετά από ένα τρίμηνο εντάχθηκα στις ομάδες του ΚΕΘΕΑ. Πήρα βοήθεια να δώ τι θέλω μέσα μου. Μέσα στη φυλακή είναι δύσκολο να κάνεις αποχή από τα ναρκωτικά, ακατόρθωτο,ειδικά αν έχεις δώσει δικαίωμα να σε εκμεταλεύονται για να μπορείς να εκμεταλεύεσαι καταστάσεις.»
Ο Ηρακλής έχει περάσει από τις φυλακές Διαβατών, Κασσάνδρας , Κομοτηνής, Κορυδαλού και Ελαιώνες. « Με έπιασαν για ναρκωτικά . Η ποινή μου ήταν να βγώ από την κοινωνία .. και μπήκα σε μια μικροκοινωνία που τα ναρκωτικά έκαναν πάρτυ. Στους Ελαιώνες ήταν πολύ διαφορετικά. Έκει δεν υπήρχαν ουσίες. Έτσι μπόρεσα να έρθω στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ. Στην αρχή πήγα για το χαρτί .Μέσα από το πρόγραμμα όμως ,ένοιωσα γιορτές ,το Πάσχα , έκανα καλύτερες σκέψεις για τους δικούς μου ανθρώπους. Αρχισα να καταλαβαίνω καλύτερα τι γίνεται. Κατάλαβα ότι τοπαιχνίδι είναι στημένο και είναι όλο εις βάρος μου. Έτσι μπόρεσα να κρατηθώ και να είμαι σήμερα εδώ. Μέσα στις φυλακές, πάντα υπάρχει χρήση. Ακόμα και τα φάρμακα που δίνουν, χρήση είναι. Δεν μπορείς να σκεφτείς ,δεν μπορείς να ξεφύγεις.»
Ο Νίκος Κ. έμεινε δύο χρόνια στη φυλακή. «Έπαιρνα φάρμακα ..έκανα άσχημες σκέψεις . Τα στερητικά στη φυλακή τα βγάζεις μόνος και αν είσαι ανήσυχος στο πειθαρχείο..με τρείς και παραπάνω πολλές φορές συγκρατούμενους,να φωνάζουν και να χτυπιούνται, χωρίς θέρμανση .Όταν μπήκα στις ομάδες έμαθα να εκφράζω το συναίσθημα μου. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Οι παλιότεροι μου έδωσαν χώρο και χρόνο να το εκφράσω. Στις 13/6/14 θα πραγματοποιηθεί το όνειρο κάθε κρατούμενου που είναι τοξικομανής.. θα εγκαινιαστεί η καινούργια θεραπευτική κοινότητα μέσα στα Διαβατά.»
Για τα ψυχιατρικά φάρμακα μέσα στις φυλακές μίλησε και η Χριστίνα Κελεσευλή, κοινωνιολόγος –θεραπευτικό προσωπικό στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ. « Ο καθένας παίρνει τα φάρμακα που του έχει δώσει ο γιατρός . Αν έχει δώσει στο κρατούμενο πολλά , θα πάρει πολλά. Πολλές φορές συμβαίνει να πέρνει κάποιος φάρμακα και να μην είναι τοξικομανής και τελικά αρρωσταίνει. Για μένα είναι σημαντικό να ενημερωθεί ο κόσμος σωστά .Η ευθύνη για να αλλάξει κάποιος τη ζωή του και τη κοινωνία , είναι στα δικά του χέρια. Δεν θα το κάνει κάποιος άλλος για αυτόν. Η κοινωνία νοσεί, ενδεχομένως και οι φυλακές..από όσα γίνονται τελευταία αυτό φαίνεται. Ο άνθρωπος που δεν γνωρίζει ,ακούει όλα αυτά και εντυπωσιάζεται..είναι και δική του ευθύνη όμως να πεί όχι σε ένα σύστημα που διαιωνίζεται. Δεν μπορούμε πια στις συνθήκες που ζούμε να ακούμε αυτά τα γεγονότα και να εντυπωσιαζόμαστε. Δεν μπορεί να λέει κάποιος σήμερα, ότι δεν γνωρίζει και ότι δεν είναι ενημερωμένος. Τέλος ,μέσα από τα προγράμματα αυτά ο έκλειστος χρήστης θα πάρει όφελος και βοήθεια και αυτό θα έχει αντίκτυπο σε όλη τη κοινωνία. Θα πρέπει να ανοίξουμε τα μυαλά μας. Τα αποτυχημένα πρότυπα καταρρέουν και διαμορφώνονται νέα.»
« Αυτή η δουλειά γίνεται 25 χρόνια τώρα. Τα πράγματα αργούν να ωριμάσουν. Το άνοιγμα της 24ωρής θεραπευτικής κοινότητας στα Διαβατά, δεν θα συνέβαινε ποτέ αν δεν συνέβαλε και το ίδιο το σωφρονιστικό σύστημα. Αυτό οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε.» είπε ο Χρήστος Βέττας, υπεύθυνος προγράμματος ΚΕΘΕΑ –ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ, « Εξ ορισμού έρχεται αυτή η στιγμή και το ένα σύστημα χρειάζεται το άλλο. Η συνύπαρξη αυτή απαιτεί αμοιβαίο σεβασμό, αποδοχή και συνεργασία . Αν δεν υπάρχουν αυτά ούτε εμείς μπορούμε να αποδώσουμε στη δουλειάμας, ούτε οι σωφρονιστικοί μπορούν να κάνουν τη δική τους. Το πρόγραμμα αποφορτίζει το σύστημα των φυλακών από ανθρώπους που βρίσκονται στη φάση στερητικού συνδρόμου και ζητούν φάρμακα, καθώς και εκείνους που αναζητούν τη φυγή μέσα από τη χρήση. Οι ομάδες βοηθούν να εκτονώνται αυτά τα συναισθήματα. Οι φυλακές έιναι ο καθρεφτης της κοινωνίας.Υπάρχουν θετικά και αρνητικά. Υπάρχει μια διεστρεβλωμένη εικόνα για τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Πολλοί σωφρονιστικοί υπάλληλοι αναδεικνύουν καθημερινά την ανθρωπιά τους. Η ιστορία με τα φάρμακα είναι η λεπτή γραμμή μεταξύ παρανομίας και νομιμότητας.Ο λόγος που δεν υπάρχουν προγράμματα υποκαταστάτων μέσα στις φυλακές , είναι γιατί αντιδρά το ίδιο το σύστημα. Δεν θέλουν γιατί έτσι θα σηματοδοτηθεί η έναρξη μιας παράνομης –νόμιμης πιάτσας μέσα στις φυλακές .Το στερητικό σύνδρομο αντιμετωπίζεται με φάρμακα. Δεν είναι όμως όλοι οι κρατούμενοι τοξικό-εξαρτημένοι. Η παραδοχή ότι ο άνθρωπος έχει πρόβλημα και του δίνουμε φάρμακα, περνά συχνά στο όριο της αυθαιρεσίας. Η έναρξη του θεραπευτικού 24ης διαμονής εντός της φυλακής των Διαβατών, σηματοδοτεί μια νέα πολιτική σωφρονισμού και μετασωφρονιστικής μέριμνας για τους έγκλειστούς εξαρτημένους. Παρόμοια προγράμματα υλοποιούνται μόνο στις Η.Π.Α. και τη Μ.Βρετανία. Σήμερα το ΚΕΘΕΑ –ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ,παρέχει υπηρεσίες στα Σωφρονιστικά καταστήματα Θες/νίκης, Γρεβενών, Κασσάνδρας, Σερρών και στην Γ.Αστυνομική Διεύθυνση Θες/νίκης. Επίσεις λειτουργεί θεραπευτική Κοινότητα στα Λαδάδικα, επί της οδού Πίνδου 4 για αποφυλακισμένους χρήστες και τις οικογενειές τους»
Δέσποινα Δριβάκου
Ψυχολόγος-Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
